શ્રદ્ધા એટલે શું ? માન્યતા  એટલે શું? આ બેઉનો એક બીજા  સાથે શું સંબંધ છે? આ  સવાલોનો શું ઉત્તર છે તે  સમજવા પ્રકાશ અને  પડછાયાનું ઉદાહરણ લઇએ. કારણ  પડછાયા અને પ્રકાશ વચ્ચે  જેવો સંબંધ છે તેવો જ સંબંધ  શ્રદ્ધા અને માન્યતા વચ્ચે  છે. પ્રકાશ એ શકિત છે, અને  જયારે તેના માર્ગમાં કોઇ  દીવાલ આવે ત્યારે તે  દીવાલનો પડછાયો પડે છે અને  તે સ્થળે પ્રકાશ ઝાંખો લાગે  છે. વળી પડછાયો જોઇને  એ દીવાલ શેની બનેલી છે એ જાણી  શકાતું નથી.

દીવાલની રચના  જાણવા માટેતો દીવાલનું જ  નિરીક્ષણ કરવું પડે. તો જ  તેને યોગ્ય ઉપાયથી હઠાવાય. આ  જ પ્રમાણે,મારી દ્રષ્ટિએ,  શ્રદ્ધા તો અંતરની શકિત છે,  પ્રકાશ છે. અને જયારે તેના  માર્ગમાં મનના સંશયોની  દીવાલ ખડી થઇ જાય છે ત્યારે  તેનો પડછાયો પડે છે. સંશયોનો  આ પડછાયો એટલે જ  માન્યતા.બીજા શબ્દોમાં કહી  તો માન્યતા એટલે મનમાં જે છે  તેનાથી ‘મા અન્ય અપરઈ અસ્તિ  કશ્ચિદ્’ અન્ય કશું છે જ  નહીં અગર અન્ય કશું હોઇ શકે  જ નહીં એવો મનોભાવ. આ પડછાયો  દૂર કરવો હોય તો સંશયોની  દીવાલનું નિરીક્ષણ કરી  તેને વિવેક બુદ્ધિના હથોડે  તોડી ત્યાંથી હઠાવીએ તો  અંતરનો એ પ્રકાશ પૂર્ણ  પ્રકાશીત દેખાય.  પ્રકાશ ઝાંખો થવાનું બીજું  પણ એક કારણ છે.અને તે એ કે  આપણે જેમ જેમ પ્રકાશના  ઉદ્ભવ સ્થાનથી દૂર જતાં જઇએ  તેમ તેમ પ્રકાશ ઝાંખો થતો  જાય છે.એ જ પ્રમાણે આપણું મન  જેમ જેમ અંતરથી દૂર જતું જાય  છે અર્થાત જેમ જેમ બહિર્મુખ  થતું જાય છે તેમ તેમ અંતરનો  આ પ્રકાશ, "શ્રદ્ધા" ઝાંખી  થતી જાય છે. તો શ્રદ્ધાને  ઝાંખપ આપતું આ કારણ દૂર  કરવું હોય તો ભટકતા મનને  અંતરમુખ કરવું જોઇએ અને તે  માટે પણ વિવેક બુદ્ધિ જ કામ  લાગે છે. શ્રદ્ધાનો આ  પડછાયો, માન્યતા,  અંધશ્રદ્ધાના નામે પણ  જાણીતો છે.પણ મને એમ કહેવું  યોગ્ય નથી લાગતું. કારણ કે  અંધ તો આપણુ મન છે શ્રદ્ધા  નહીં. બીજું નામ આપવું જ  હોય  તો આ માન્યતાને  અર્ધશ્રદ્ધા કહેવું વધુ  ઉચીત ગણાય. જેને કારણે આપણે ધર્મનું  પાલન કરીએ છીએ તેને માન્યતા  કહેવાય પરંતુ જેને કારણે બધા જ ધર્મ આપણું  પાલન કરે છે તેને શ્રદ્ધા  કહેવાય

All men with belief follow a religion
But
All religions follow a man with Faith.

મનમાંથી જન્મે છે માન્યતા
માન્યતામાંથી જન્મે છે મત
મતમાંથી જન્મે છે મમત
મમતમાંથી જન્મે છે મમતા
અને મમતામાંથી જન્મે છે
રાગ  અને  દ્વેષ

ઇતિ.