અમારા ભાવનગરના લીલાબેન ઉપર દીકરાનો અને દીકરાની વહુનો અમેરિકા આવવાનો ઘણો આગ્રહ થતાં, એ આગ્રહને વશ થઈ લીલાબેને અમેરિકા જવાના ચક્રો ગતિમાન કરી દીધા. અંગ્રેજીનો એક કક્કો પણ ન આવડે પણ કંઈ ગાંજયા જાય તેવા ન હતાં. અમદાવાદ જઈને પાસપોર્ટ કઢાવ્યો. મુંબઇ જઈને વીઝાની લાઈનમાં ઉભા રહી વીઝા લઈ આવ્યા. રિસર્ચ કરીને તેજ અરસામાં અમેરિકા જતા માણાવદરના નીતિનભાઈને ગોતી કાઢ્‌યા એટલું જ નહિ પણ તેમની બાજુમાં સીટ પણ પાકી કરાવી દીધી. સથવારા વગર ચાલે પણ દુભાષિયા વગર અડચણ પડે. ગુજરાતી બોલતા ઇમિગ્રેશન ઓફિસર અમેરિકામાં મળતા નથી એવું સાંભળ્યું હતું.

મંગળ મંગળ કરતાં એર-ઇન્ડિયાની છત્રછાયા નીચે ખાતાં, પીતાં (ખાલી સોડા લેમન અને જયૂસ જ, બીજું કંઈ ન સમજતા હોં?) પણ બધાને ત્યાં નીચી મુંડીએ કંઈ પણ ફરિયાદ કર્યા વગર છાનામાના ખાઈ લેતા જોયા અને જરા નવાઈ લાગી. ઘરે તો એક શાક અને એક કઠોળ બનાવ્યાં હોય તો પણ લોકોનું ટિચકું ચડે કે ,"એક જ શાક બનાવ્યું?" -અને ભાવતું શાક થયું હોય તો પાછળ ખાવાના છે તેનો વિચાર કર્યા વગર ઝાપટે. ઘરનાં માણસો કરતા, એરોપ્લેનના માણસો માટે રાંધવું સ્હેલું!

સંગીતની બધી ચેનલોમાંથી શાસ્ત્રીય સંગીતની ચેનલ શોધી કિશોરી આમોનકર, ભીમસેન જોષી, પંડિત જસરાજના સાન્નિધ્યમાં ન્યુયોર્ક પહોંચ્યાં. હેમખેમ દીકરાના ઘરમાં પહોંચી ગોઠવાઈ ગયા. સપ્તાહાંતે દીકરો અને વહુ બહાર ફેરવવા લઈ જાય કાંતો કોઈ બીજાં દોસ્તોને ત્યાં જમવા કે અમેરિકાની સૃષ્ટિ દેખાડવા. બાકીના દિવસોમાં ઘરમાં એકલા મઝા આવતી. સવારના છોકરાંઓને તાજો નાસ્તો બનાવી, ખવડાવી વિદાય આપે અને પછી દેશમાંથી લાવેલી કસેટ પર સંગીત માણે. થોડી ગુજરાતી ચોપડીઓ, માસિકો વાંચતાં બેસે.

આવતાં પહેલાં દેશમાંથી દીકરી પાસે વચન લીધેલું કે અઠવાડિયામાં એક કાગળ તો લખવો જ. બપોરે ટપાલીની વાટ જોવાની અને ટપાલ આવતાં ડબ્બામાંથી લઈ આવવાની. દીકરીનો કાગળ  હોય તો વાંચવાનો, ચગળવાનો અને પીપરમીટની જેમ માણવાનો. બપોરે ચાર વાગ્યા પછી સાંજની રસોઈ સબાકામાં પતાવી નાખે અને પછી છોકરાંઓની વાટ જોવાની. એમ પંદરેક દિવસ એક દંડિયા મહેલની રાજકુમારીની જેમ આનંદથી કાઢ્‌યા હશે ત્યાર પછીની  વાત છે.

આજે પણ જમીને અર્ધા પાનની પાનપટ્ટી ગલોફે ચડાવી, ઓમકારનાથ ઠાકુરની કેસેટ મશીનમાં નાખી ચાલુ કરી. "પગ ઘુંઘરું બાંધ મીરાં નાચી રે"ના શબ્દો શરુ થયા. જૂની રેકર્ડ ઉપરથી ટેઇપ બનાવેલી એટલે નેપથ્યમાં ખરખરાટી ઓમકારનાથના અવાજ સાથે મુકાબલો કરતી હતી. પણ મગજમાં રચેલી અવાજની ચારણી તે ખરખરાટીને બાજુએ સેરવી સંગીત માણવું આસાન કરી દેતી હતી.

બે કાન સંગીત તરફ અને એક ડોળો ટપાલ પેટી તરફ એમ ટપાલીની રાહ જોતાં બારી પાસેની ખુરશીમાં લીલાબેન ગોઠવાયા.

ટપાલી દોઢ વાગે આવ્યો-કે આવી એમ કહેવાય? બૈરાઓને આ જાતનાં કામો કરતાં જોઈ લીલાબેન અચૂક વિસ્મય અનુભવતાં.

ટપાલીએ દોથો ભરીને ટપાલ ટપાલના ડબ્બામાં નાખીે. લીલાબેન ઉભા થયાં. દીકરીનો છેલ્લો કાગળ આવ્યાને અઠવાડિયું થઇ ગયું હતું એટલે બીજા કાગળની વાટ હતી. મનમાં થયું કે ચાતક્ની જેમ ટપાલીના હાથમાંથી જ ટપાલ ઝડપી લેવાતી તો કેવું સારું!

પગમાં બે પટ્ટીના ચંપલ ચડાવી, બારણું ખોલીને ઉપડ્‌યાં ટપાલના ડબ્બા તરફ અને બારણુંં કર્યું બંધ. હવામાં ચિમકી હતી. ગળે શાલ વીંટી હોત તો સારું પણ એક ચપટીમાં આવી જઈશ. વાંધો નહિં એમ કહી ચાલ્યાં.

ડબામાંથી ટપાલ કાઢી દેશની ટિકિટો વાળું કવર તરત જ નજરમાં આવ્યું અને તરત જ મનમાં વિચાર આવ્યો કે મીરાં ઘુંઘરું બાંધીને નાચી એ દીકરીનો કાગળ આવવાને લીધે જ હશે.  નાચતાં આવડતું હોત તો હું ઘુંઘરું વગર પણ તેની જેમ  થનગન થનગન નાચત.

દીકરીનો કાગળ હાથમાં અને બાકીની ટપાલ બગલમાં ભરાવી ઝટ ઘર તરફ પાછા વળ્યાં.  બારણાના ડટ્ટા ઉપર હાથ મૂકતાં જ ધ્રાસ્કો પડ્‌યો. હટ, સાલું બારણાનું તાળું આપોઆપ જ ભીડાઈ ગયું હતુંું! થોડી વાર જરા ઝળૂંબીને ખેંચ્યું પણ જરાય ન ચસક્યું. કદાચને કોઇ બારી ખુલ્લી હોય તો જોઈ જોઉં તેમ વિચાર આવ્યો.  પણ બીજી જ ક્ષણે બધા બારી બારણા બંધ કરીને ચકાસવાની પોતાની ટેવ યાદ આવી.

હવે શું? સાંજના પાંચ છ વાગે દીકરો અને વહુ આવે ત્યાં સુધી ઠરવું? અહિં પાડોશમાં કોઈ ઓળખીતું નથી નહિ તોે ત્યાં જઈને બેસાત.

ત્યાં બાજુના ઘરવાળી પેલી ઇટાલિયન બાઈ એક નાની નેતરની ટોપલી અને કાતર લઈને તેના ઘરમાંથી બહાર આવી અને બગીચામાંથી પીળા અને આછાં જાંબુડી ગુલદાવરીનાં ફુલો ચુંટવા લાગી.

આવેલી તક ફરી વાર નહિં મળે એટલે જવા ન દેવી તેવો વિચાર કરી, લીલાબેન ઉપડ્‌યા ચટક ચટક તેનાં ફળિયામાં.

"આ જોને, મારું બારણું ભૂલમાં બંધ થઈ ગયું અને હું બહાર લટકી રહી. ભારે થઈ!"

પેલી અંગ્રેજીમાં બોલી, "Hi, sweety, this is a surprize!"

"તો હવે મારે શું કરવું? મારી પાસે દીકરાનો ફોન છે પણ તે પણ ઘરમાં રહી ગયો છે. ફોન કેમ કરવો અને ક્યાં?"

પાડોશણને ફોન શબ્દ સમજાણો. "honey, I don’t understand a word of what you are saying except that you have a problem with your phone! Wanna use mine?" ðgtk ;ule lsh jejtcullt  XwkXJt;tk Nheh vh dE. "Oh, you are freezing! No wonder! You are not used to this. Why not wear a sweater when you are out of the house?"

લીલાબેનને થયું કે આ છે તો મીઠડી પણ એક અક્ષર સમજાતો નથી. તેને સમજાવવા વાત આગળ ચલાવી. બગલમાંથી ટપાલની થપ્પી કાઢી દેખાડી. એક હાથ ટપાલના ડબ્બા તરફ ચીંધી. "ટપાલ લેવા ગઈતી. દીકરીના કાગળની વાટ જોતી હતી તે તેના વિચારમાં મન પરાવાયેલું અને સરતચૂકમાં બારણું બંધ કરી દીધું અને ફસાણી. હવે હું શું કરું?"

પેલી બાઈ હસીને બોલી, "I still don’t understand you. You went to get the post and then what happened?"

‘કેમ સમજાવવું? માર્શલ લો જ હાથ લેવો પડશે.‘ લીલાબેને પેલી બાઈનું બાવડું પકડી પોતાના ઘર બાજુ ખેંચી. પેલી થોડી અકળાઈ તો પણ જરા હસીને કહે All right, all right, I am coming. Where are you dragging me? I have things to do and I am getting late…"

ઘરના બારણા આગળ જઈને ડટ્ટો પકડી હચમચવ્યો. "જો બંધ થઇ ગયું. અંદર કેમ જાવું? આ દેશમાં સાળું બધું ઓટોમેટિક. અમે તો કુંચી વગર ન તો બારણું ખોલી શકીએ ને ન બંધ કરી શકીએ. એટલે આવી રીતે સાલવણાં નો થાય."

પેલી બાઈને હવે બધું ગુજરાતી સમજાઈ ગયું. "Oh, you are locked out, Honey. I am so sorry I did not get it at all. Hmmmm…Well, let’s get you warm first. Come inside my house. We will see what we can do… Come along."

લીલાબેન અચકાઈને ઉભા. પેલી બાઈ હસીને કહે,"Listen,you got the same problem that I have. You don’t understand me either. How wonderful! O.K. let’s try the time-proven technique…" તેણે લીલાબેનનો હાથ પોતાના હાથમાં પકડ્‌યો અને તેના ઘર બાજુ ખેંચ્યા. અભી આયા સમજ કે બીચ મેં.

"We must get introduced. My name is Joan. What is yours?"

લીલાબેન તેનાં મોં તરફ બાઘાની જેમ જોઇ રહ્યા. જોને એક હાથ પોતાની છાતી ઉપર મૂક્યો.  "I am Joan, Joan O.K.?"

"જ્હોન તો છોકરાનું નામ હોય. મારા દીકરા સાથે એક માણસ કામ કરે છે તેનુ નામ જ્હોન છે. બાઇડીનું નામ પણ જ્હોન હોય?"

"Not John, Honey. Joan."

"જોન?"

"Yes, that’s right. Joan. What is your name?  જોને આંગળી લીલાબેેન તરફ ચીંધી.

"મારું નામ લીલા, લી લા...."

"Leela? How sweet and simple. So easy."

"તું મારાથી નાની છો એટલે લીલાબેન કેવું જોઈએ, પણ ક્યાં રકઝક કરવી? તું તારે લીલા કે તો ચાલશે."

ઘરનું બારણું ખોલી જોન લીલાબેનને અંદર લઈ ગઈ. સોફા ઉપર બેસાડી એક ધાબળો આપ્યો. તે શરીરે વીંટળાતા લીલાબેને ખૂબ જ રાહત અનુભવી.

"How about some coffee, Honey?"

કોફી શબ્દ સમજાણો અને ગરમ ગરમ પીવાનો વિચાર ગોઠી ગયો.  "હા ઈ ઠીક રહેશે....." પછી શબ્દભંડોળમાંથી છુપાયેલા શબ્દે માથું ઉંચું કર્યું "યસ, કોફી, સરસ."

"Let me get it brewing. I will be back". એમ કહી એ રસોડા તરફ ઉપડી. એ બિચારી રસોડામા એકલી કામ કરે ને હું બેઠી રહું તો  ભુંડી લાગું એમ વિચારી લીલાબેન પણ શરીરે ધાબળો વીંટી પાછળ પાછળ  ઉપડ્‌યા.

"You wanna see my kitchen? Come, come on," જોને આમંત્ર્યા.  કોફી મશીનમાં પાણી નાખી, ફિલ્ટર ગોઠવ્યું.  કોફીનો ભૂકો ભર્યો અને મશીન ચાલુ કર્યું. લીલાબેને રસોડામાં ચારે બાજુ નજર નાખી. માળી છે તો ચોખ્ખી. રસોડું ચકચકતું રાખે છે.

લીલાબેને રસોડાની એક દિવાલ ઉપર ફોટો જોયો. શરીરમાં ગરમી આવી ગઈ હતી એટલે ધાબળો સંકેલીને બાજુએ મૂક્યો અને ફોટો જોવા પાસે ગયા. એ એક ગ્રૂપ ફોટો હતો. ફોટામાંથી જોન તરત ઓળખાઈ ગઈ. એક હસતા  ચહેરાવાળો ખૂબસુરત પુરુષ તેના ગળાની આસપાસ હાથ વીટીને ઉભો હતો. તેમની બાજુમાં બે પુરુષો અને વચ્ચે એક સ્ત્રી હતાં. એ ત્રણની જરા ઉમ્મર દેખાતી હતી. આગળની હારમાં પગ આગળ એક લાપરવા બાળક ભાંખડભરિયા બેઠું હતું અને એક રમકડાનો સ્વાદ માણતો હતો.  બાજુમાં બે પાંચ-છ વરસના બાળકો ફોટો પડાવવા ખિલખિલ હસતાં ઉભા હતાં.

જોન આવી. This is my family. This is Tom" તેના વર સામે આંગળી મૂકી, "He is my husband. You understand?"  અવાજમાં પ્રશ્નાર્થર્ સંભળાયો.

"હા, એ તો સમજી ગઈ એના હાથ ક્યાં પડ્‌યા છે તે જોઈને જ."

"This is my father" એક માણસને ચીંધ્યો. એક હાથ પોતાની છાતી ઉપર મૂક્યો.  "This is Tom’s father." બીજા માણસ ઉપર આંગળી મૂકી અને પછી તેને સરકાવી વચ્ચેની સ્ત્રી પર મૂકી, This is Tom’s mother.

"ટોમના માબાપ જોયા, તારો બાપ જોયો, તારી મા ...?" જોનને કંઈ સમજ પડી ન હોય તેવું લાગ્યું. "તારી મા, મધર ક્યાં?" જોન તરફ આંગળી ચીંધી.

"ઓહ," મોઢા ઉપર વિષાદની છાયા છવાણી. ધજીરી ગૈીગર્ ાુ અીચજિ મચબં ધ હવે ન સમજવાનો વારો લીલાબેનનો આવ્યો. એ પ્રતિતી થતાં જોને બીજો માર્ગ કાઢ્‌યો. ધજીરી ુીહાર્ ા રીચપીહ.ધ આંગળી ઉંચી કરી છત સામે જોયું. She died in 1994. Two years since she left. બે આંગળી બતાવી.

એક પળમાં ખ્યાલ આવી ગયો અને લીલાબેનને પાંચ વર્ષ પહેલાં થયેલ પોતાની માના સ્વર્ગવાસની યાદ આવી. જોને અભરાઈ ઉપરથી એક ફોટો ઉતારી લીલાબેનના હાથમાં મૂક્યો. પોતાની છાતી ઉપર હાથ મૂકી બોલી My mother આંખોમાં ઝળઝળીયા આવી ગયાં.

એ જોઈ લીલાબેનની આંખો ભીની થઈ ગઈ. "મારી મા... માઇ મધર" પાંચ આંગળા દેખાડી બોલ્યા," પાંચ વરસ પહેલાં છોડી ગઈ. હજુ પણ અવાર નવાર યાદ આવે છે અને મન ભરાય જાય છે. એટલે સમજી શકું છું." બહુજ સ્વાભાવિકતાથી જોનની આંખોમાં પડું પડું થતાં આંસુઓ લુછવા સાડીનો પાલવ ઉંચો કર્યો.

Oh, Honey, thank you. I have some tissue here. કહી ટિશ્યુની એક બોક્સ ધરી. એક ટિશ્યુ લઈ પોતાની આંખો કોરી પાડી. લીલાબેને પોતાની આંખો લૂછી. અને વિષય બદલવા દિવાલ પરના ફોટા તરફ  વળ્યાં,  બાળકો તરફ આંગળી ચીંધી.

જોન એકદમ સ્વસ્થ થઈ ગઈ. "This is Roby, he is seven years old. " એક પંજો અને બીજા બે આંગળા રજૂ કર્યા. This sweety is my daughter Liz, who is almost six. This is the baby of the family, Bill. He is two. બે આંગળીઓ. બધાં નામો એકેક બબ્બે વાર ભાર મૂકીને બોલી અને લીલાબેને સાથોસાથ પોપટિયા ટહુકાર કરી યાદ રાખ્યાં.

"મોટા ...સ્કૂલે ગયા હશે?" લીલાબેને રોજ તેમનેે સ્કુલે જતાં જોતાં. "નાનકો ક્યાં?" એક આંગળી બિલ પર ચીંધી, એક પંજાની આંગળીયોનો પંખો બનાવી પુછ્‌યું.

જોને હસીને બે હાથ એક બીજા સાથે બીડી એક ગાલ પર રાખ્યા અને ડોક વાળી  માથું એકબાજુ ઢાળ્યુંું."He is asleep. Upstairs in the bedroom." ઉપર આંગળી કરી.

લીલાબેનને પોતાની દીકરીનો વણવાંચેલો કાગળ યાદ આવ્યો. કાગળની થપ્પીમાંથી શોધી જોનને આપ્યો. "મારી દીકરીનો કાગળ છે. દેશમાંથી. ઇંડીયા." જોને  નવા દેશની ટિકિટો જોવા કવર હાથમાં લીધું. પાંચ છ ટિકિટો લગાડેલી. લીલાબેને બે આંગળીઓની સંજ્ઞાથી કાતરની માગણી કરી. જોને કહ્યું, "You want scissors?" ઉભી થઇને ખાનામાંથી કાતર લઈ આવી.

ત્યાં કોફી મશીને એક બાળકની જેમ બડબડિયા બોલાવતાં ધ્યાન ખેંચ્યું કે પોતાનું કામ પુરું થયું છે.  જોન ઉભી થઇ કોફી લેવા ગઈ. લીલાબેને બહુ સફાઈથી કવરની એક બાજુએથી ઝીણી પટ્ટી કાપી કવર ખોલ્યું અને અંદરથી એક બે-ત્રણ પાનાંનો કાગળ અને તેમાં વીંટેલા ત્રણ ફોટા કાઢ્‌યા.

જોન એક ટ્રેમાં કોફી પોટ, બે કપ, સાકરની કટોરી, દુધનોે નાનો પોટ, એક રકાબીમાંં થોડી કૂકીઓ અને બીજી રકાબીમાંં એક લલચામણો કેઈક્નો મોટો ટુકડો હતાં. ભારોભાર દુધ રેડીને કાળી કોફીને ઉજળી કરી, ૪ ચમચી સાકર ખબકાવી કોફી કંઈ ભાવે એવી કરી.  જોન તો આશ્ચર્યથી જોઈ રહી. પણ પહેલો ઘુંટડો ભરીને લીલાબેનના મોં પર જે આનંદ જોયો ત્યારે આટલી બધી સાકર નાખવાના ગુનામાંથી મનમાં માફી આપી.  લીલાબેને ખાંડ અને દૂધ તેના તરફ ધક્કેલ્યા. "No, I like black coffee. And I have to watch my weight so no sugar. Thanks. Try my cake" કહી કેઇકની પ્લેઇટ લીલાબેનની સામે ધક્કેલીે. એક ચમચીથી કેઈકનું એક ગબચું મોંમાં મૂકતાં જ  તે સફરજનની સુગંધથી મઘમઘતું, મોઢામાં જ ઓગળી ગયું.  અંગૂઠો અને તેની બાજુની આંગળીનાં ટેરવાં મિલાવી એક વર્તુળ બનાવી લીલાબેને જોનના કેઇકની પ્રશંસા વ્યક્ત કરી. "વાહ, વાહ, સરસ"

જોને પડઘો પાડ્‌યોધઉચર?ધ ર્યર્ગ?

"યેસ,  ગૂડ, વાહ, વાહ ... ગુડ ગુડ!"

"Thanks, Lila. May I look at the pictures you got."ટપાલમાં આવેલા ફોટા સામે તેણે હાથ લંબાવ્યો.

લીલાબેને પહેલો ફોટો દેખાડ્‌યો તેમાં તેની દીકરી અને ખોળામાં બેઠેલા બાબલાનો હતો. "માઇ .... " દીકરીને શું કહેવું તે ન સમજ પડી. દિવાલ પરના ફોટા સામે આંગળી ચીંધી તુક્કો કર્યો, "માઇ લિઝ."

એક ક્ષણ થંભીને જોન બોલી, "Oh, your Liz, I know. Your daughter, daughter. Yes, I follow. Very pretty!" " જોને અંગુઠા આંગળીની મુદ્રાનું અનુકરણ કર્યું. ધઉરચા ૈજ રીિ હચસી?ધસમજ ન પડી. જોને જૂદી રીતે મુક્યું. "What is her name?" આંગળી ચીંધી લીલાબેનની દીકરી સામે.

"હાં, એનું નામ ઉર્મી."

"Urmi?"

"યસ, આ બાબલો અંકુર."

Wah જોને હિમ્મત કરી અને બન્ને ખડ્‌ખડાટ હસી પડ્‌યાં.

બીજો ફોટો લીલાબેનના વરનો અને જમાઈનો હતો. "આ માઈ..." મુંઝાયા.  જોન વ્હારે ધાઈ. "Your husband?"

"યસ, માઇ હસ્બન્ડ. સુધિર, નેમ સુધિર."

"Good, and this is Urmi’s husband?"ધ

"યસ, ઉર્મિઝ હસ્બન્ડ." ઘડ બેઠી ગઈ કે ઝ લગાડવાથી નો,ની નુ, ના થાય છે અને ને બદલે એન્ડ બોલે છે. હવે અંગ્રેજીની એંશી તેંશી! વાંધો નહિં

"એન્ડ અંકુર્ઝ ફાધર!"  જોનની આંખોમાં એક સમજણ અને એક અપાર સંતોષ, પ્રશંસા જોયા.

"Lila, you are all right. You are just all right, Honey!"

નાનો ઉઠીને આવ્યો ત્યારે જોને તેને માટે દુધ અને કૂકી ધર્યા અને લીલાબેનની ઓળખાણ કરાવી. "See, this is LilA, my new friend and the next door neighbor. She has a grandson your age. She will show you the photos once you have finshed your cookies."

લીલાબેન કહે, "જો અમારા અંકુરને હું છાપામાંથી એક ટોપી બનાવી આપતી હતી તેવી તને બનાવી દઉં?"

"Mom, she speaks strange. Doesn’t she ?"

લીલાબેને બાજુમાં પડેલા એક છાપા તરફ ચીંધી કહ્યું,"જૂના પેપર છે? કાપી શકાય તેવા?" બાજુમાં પડેલી કાતર લઈ આંગળીઓમાં ચડાવી કાગળ કાપવાની ચેષ્ટા કરી.

"You want papers to cut? I will get you some." ક્યાંકથી જૂના છાપાંઓ લઈ આવી અને લીલાબેન સમક્ષ રજુ કર્યાં. લીલાબેને એક છાપું ટેબલ ઉપર પાથર્યું તેમાંથી એક મોટો ઓરસચોરસ કટકો કાપ્યો. ઘડીઓ વાળીને એક પળમાં ત્રિકોણીયા ટોપી બની ગઈ. ટોપી ખોલીને બિલના માથા પર પહેરાવી દીધી. બિલને હવે સમજ પડી. બાથરૂમમાં જઈને પોતાનું મોઢું જોઇ ખુશ થયો. "Hey, mom, she is neat. This is great! Thanks, Lila."

"લીલા નો કહેવાય, લીલાબેન. સમજયો? લી-લા-બે-ન!"

જોનને અવાજમાં ઠપકો સંભળાયો. ઘડ બેઠી.  જોને બિલને સમજાવ્યું, "See, you call my friend Dorris Mrs. Robinson and not Dorris. You must call Lila, Lilaben, O.K.?"

"O.K.?"

"Sorry, mom. Thanks, Lilaben."

લીલાબેનનું મોઢું માલપુવા ખાતા હોય તેવું થઈ ગયું.

નિશાળેથી રોબી અને લિઝ આવી ગયા. તેમને પણ લીલાબેને ટોપીઓ બનાવતા શીખડાવ્યું.  પછી જૂની યાદ તાજી કરી, પોતે નિશાળમાં કાગળમાંથી અરોપ્લેન બનાવી ઉડાડતાં તેવાં એરોપ્લેન બનાવ્યા. કાગળની હોડીઓ બનાવી ટબમાં પાણી ભરી તરાવતાં શીખડાવ્યું.

અને ત્યાં સાંજે, દીકરા અને વહુનો ઘરે આવવાનો સમય થઇ ગયો. જેવો તેમની મોટરનો અવાજ આવ્યો કે ઉભા થયાં. "જો આ લોકો આવી ગયાં. લે હવે તું પણ મારા ઘરે આવજે હોં?" એક આંગળી જોન તરફ  ચીંધી અને પછી આંગળી પોતાના ઘર બાજૂ દર્શાવી.

જોને હાથ મિલાવીને, "Good bye, see you Lila." Atufhtkytuyu vK nt: njtJe ytJòu fgwok."Bye, Lilaben…"

ઘરે જઈને દીકરાને અને વહુને મરકતાં મરકતાં આખા દિવસની કહાણી સમજાવી.  એક પક્ષી વાત સાંભળીને દીકરાને અને વહુને પૂરી સમજ પડી નહિ કે આ બન્નેનું ગાડું કેવી રીતે ચાલ્યું હશે.  આજનું રાંધવાનું તો ખોરવાઈ ગયું હતું  એટલે સંકટ સમયની સાંકળની જેમ પિઝાને શરણ થયા.

લીલાબેન સાંજના એક ખુણામાં બેસી, દીકરીને કાગળ લખવા બેઠા. "જો મારે એક અમેરિકન બહેનપણી થઈ છે. આજે મેં આખો દિવસ તેના ઘરે કાઢ્‌યો. કાલે તેને પકડીને અહિ લઈ આવવાની છું. તેને પણ આપણી વાનગીઓ ચખાડીએ ... મારાથી નાની છે તો ય મને લીલા કહે છે. બહુ જ મિઠ્ઠી છે એટલે સારું લાગે છે. અમે તો કેટલી વાતો કરી. ઈ અંગ્રેજીમાં બોલે પણ આપણને, ભાવનગરના માણસને નવી ભાષા શીખતા કંઈ વાર નો લાગે. હમણા ગોટપીટ આવડી જશે.

"બિચારીની માં બે વર્ષ પહેલાં જ ......"