Details

Written by માનસી ઝા

Parent Category: ચિંતન

Category: ધમૅવિચાર

Published: 11 April 2010

Created: 11 April 2010

મલ્લિકાર્જુન સ્વામીનું જયોર્તિલિંગ કૃષ્ણ અને ગોદાવરી નદીના તીરે ૨૫૦૦ ફૂટ ઊંચા શ્રી શૈલ નામના પર્વત પર બિરાજમાન છે. જેને શિવજીનું બીજું નિવાસસ્થાન ગણવામાં આવે છે અને આ પર્વતને દક્ષિણ ભારતનો કૈલાસ પર્વત કહે છે. આ સ્થળ હૈદરાબાદની દક્ષિણે ૨૨૦ કી.મી. તેમજ કર્નુલ ટાઉનથી ૧૮૦ કી.મી. દૂર છે. ત્યાં પહોંચવા માટે નજીકના રેલ્વે સ્ટેશનો હૈદરાબાદ અને કર્નુલ ટાઉનથી મોટરબસ દ્વારા શ્રી શૈલમ જવું પડે છે. અને ત્યાંથી બસ બદલીને શ્રી શૈલમ દેવસ્થાનના બસમાં જ બાકીનો ૧૫ કિ.મીનો રસ્તો પસાર કરવાનો રહે છે.

આ મંદિરના પ્રાગટય પાછળ એક રસિક કથા છે. એક વખત શંકર ભગવાનના બંને પુત્રો ગણેશજી અને કાર્તિકેય સ્વામી લગ્ન પહેલાં કરવા માટે ઝઘડી પડયા. ત્યારે શંકરજીએ બંને પુત્રોને કહ્યું કે તમારા બેમાંથી પૃથ્વીની પરિક્રમા કરી જે પહેલો પાછો આવશે તેનાં લગ્ન પહેલાં થશે. આ સાંભળી કાર્તિકેય સ્વામી તો પૃથ્વીની પરિક્રમાએ દોડી નીકળ્યા. જયારે ગણેશજીએ પોતાના માતા પિતાને આસન પર બેસાડીને પૂજન કર્યું અને બંને ફરતી સાતવાર પ્રદક્ષિણા કરી. આમ ગણેશજીનાં લગ્ન પ્રથમ થઈ ગયાં. જયારે પૃથ્વીની પ્રદક્ષિણા કરીને કાર્તિકેય સ્વામી પાછા ફર્યા ત્યારે આ વાત જાણીને રિસાઈને શ્રી શૈલ પર્વત પર જતા રહ્યા. આખરે શંકર પાર્વતી તેમને સમજાવવા માટે ગયાં. પણ તેઓ માન્યા નહિ અને બીજા સ્થળે ચાલ્યા ગયા. આમ પોતાના પ્રિય પુત્રને જોવાની ઝંખના ફળી નહીં એટલે તેની આશામાં ભગવાન શંકર અહીં જયોર્તિલિંગના રૂપમાં સ્થિત થયા.

દક્ષિણ ભારતમાં જૂઈનાં સફેદ ફૂલોને મલ્લિકાર્જુન કહે છે. આ વિસ્તારની એક રાજપુત્રી ચંદ્ભાવતી આ જયોતિર્લિંગ પર સફેદ જુઈના પુષ્પ ચડાવતી. આથી તે લિંગ મલ્લિકાર્જુન કહેવાયું. બારેય જયોર્તિલિંગોમાં આ જયોર્તિલિંગ સૌથી નાનું માંડ આઠેક ઈંચ ઊંચું છે. એના પાછળની કથા એવી છે કે, રાવણનો સંહાર કરીને પાછા ફરતી વખતે બ્રહત્યાનું પાપ ધોવા રામ, લક્ષ્મણ અને જાનકી અહીં દર્શન કરવા આવ્યા હતા. પરંતુ કોઈ પણ તપ-જાપ કર્યા વગર પ્રાયશ્ચિત યોગ્ય નથી. એમ ભગવાન શિવજીને લાગતાં આ જયોર્તિલિંગ ધીમે ધીમે સમાવા લાગ્યું. પરંતુ પુરેપૂરું ધરતીમાં સમાઈ જાય તે પહેલાં જ રામચંદ્ભજીએ યજ્ઞ, જાપ અને અભિષેક કરીને શિવજીનું શરણ માંગ્યું. આથી આ જયોર્તિલિંગ ધરતી બહાર આટલું રહી ગયેલ.

આ મંદિર ફરતે વીસેક ફૂટ ઊંચો કિલ્લો છે, દક્ષિણ ભારતની પ્રણાલિકા મુજબ ચારેય દિશામાં શિલ્પકળાથી સભર ઊંચા ગોપુરમવાળા પ્રવેશદ્વારો છે. વિશાળ પટાંગણની વચ્ચે મલ્લિકાર્જુન સ્વામીનું ભવ્ય મંદિર આવેલ છે. જેમાં આશરે બારેક ફૂટના ગર્ભગૃહની મધ્યમાં જયોર્તિલિંગ બિરાજમાન છે. આ મંદિરમાં દરેક યાત્રિકે પોતાનું મસ્તક જયોર્તિલિંગને અડાડીને નમન કરવાની પ્રણાલી છે. જો ભૂલથી કોઈ યાત્રિકે પોતાનું મસ્તક જયોર્તિલિંગને અડાડયું ન હોય તો પૂજારી ભાવિકનું મસ્તક પકડીને જયોતિર્લિંગનો સ્પર્શ કરાવે છે.

આ મંદિરના પટાંગણમાં શકિત અવતાર ભમ્રરંબા દેવીનું નાનું છતાં કલાત્મક મંદિર છે. જેનું માહાત્મય પણ મલ્લિકાર્જુન જેટલું છે. અહીંથી ત્રણેક કિ.મી. દૂર પશ્ચિમમાં ભમ્રરંબા દેવીનું બીજું એક મંદિર છે જયાં અંબાજીની ભવ્ય મૂર્તિ છે. ભારતના પવિત્ર એકાવન શકિતપીઠ પૈકીની આ એક શકિતપીઠ છે.

Details

Written by માનસી ઝા

Parent Category: ચિંતન

Category: ધમૅવિચાર

Published: 10 April 2010

Created: 10 April 2010

જેનું સ્મરણ આપણે પ્રથમ કરીએ છીએ એ સોમનાથ મહાદેવનું પવિત્ર જયોર્તિલિંગ નૈૠત્ય દિશામાં અરબી સમુદ્ભને કિનારે સૌરાષ્ટ્રના પ્રભાસ ક્ષેત્રમાં આવેલું છે. જયાં નિરંતર વહેતી હિરણ્યા, સરસ્વતી અને કપિલા નામની નદીઓનો ત્રિવેણી સંગમ થાય છે. આ જયોર્તિલિંગ વેરાવળ રેલ્વે સ્ટેશનથી મોટર રસ્તે ૭ કિ.મી. દૂર આવેલ છે.

આ જયોર્તિલિંગના પ્રાગટયની કથા પ્રમાણે આ પ્રભાસ ક્ષેત્રમાં સદીઓ પહેલાં ચંદ્ભના તેજથી આકર્ષાઈને દક્ષ પ્રજાપતિએ પોતાની ૨૭ કન્યાઓનાં લગ્ન ચંદ્ભમા સાથે કર્યા હતાં. પરંતુ ચંદ્ભને રોહિણી નામની કન્યા વધુ પ્રિય હતી જેથી બાકીની કન્યાઓ દુઃખી રહેતી હતી. છેવટે દુઃખ સહન ન થતાં, તેમણે પિતાજીને આ બાબતે ફરિયાદ કરી. એટલે નારાજ થઈને દક્ષરાજાએ ચંદ્ભને શાપ આપ્યો કે, તારા તેજનો ક્ષય થશે અને તું હંમેશને માટે અદશ્ય થઈને જ રહીશ. પરિણામે ચંદ્ભ અદશ્ય થઈ ગયો. શાપમાંથી મુકત થવા માટે બ્રાજીની સલાહ અનુસાર ચંદ્ભમાએ પ્રભાસમાં આવીને મૃત્યુંજય ભગવાનની કઠિન આરાધના કરી. પરિણામે આશુતોષ ભગવાન પ્રસન્ન થયા અને ચંદ્ભમાને અમરત્વનું વરદાન આપ્યું. પણ કરેલ અપરાધ માટે કહ્યું કે, પંદર દિવસ સુધી તારી કલા દરેક રાતે ઘટતી જશે અને પછીના પંદર દિવસ સુધી તારી કલા દરેક રાતે વધતી વધતી પૂર્ણિમાને દિવસે તું પૂર્ણ રૂપે પ્રકાશિત થશે. ત્યારબાદ ચંદ્ભમાની પ્રાર્થનાનો સ્વીકાર કરીેને ભગવાન શંકરે પ્રભાસ ક્ષેત્રમાં જયોર્તિલિંગના રૂપમાં વાસ કર્યો. ચંદ્ભમાએ ભગવાન શંકરને પોતાના ઈષ્ટદેવ માન્યા અને ત્યારથી ભગવાન પ્રભાસ ક્ષેત્રમાં ‘ચંદ્ભના નાથ’ એટલે કે ‘સોમ-નાથ’થી પૂજાય છે.

સોમનાથ મહાદેવનું જયોર્તિલિંગ ત્રણેક ફૂટ ઊંચું અને બારેય જયોર્તિલિંગમાં સૌથી વિશાળ છે. પવિત્ર સોમનાથ મંદિરના પટાંગણની દક્ષિણે દરિયા તરફની પાળ પર પથ્થરના એક મોટા સ્તંભ પર કમળ પુષ્પમાં બેસાડેલો પૃથ્વીનો વિશાળ ગોળો છે. જેમાં પૃથ્વીને ચીરતું એક દિશા સૂચક તીર મૂકેલું છે જે દક્ષિણ દિશા દર્શાવે છે. આ સ્તંભના પાયા પર લખ્યું છે કે આ તીરમાંથી નીકળતા જયોતિમાર્ગની દિશામાં નાવ લઈને અહીંથી સાગરમાં પ્રવાસ કરવા નીકળો પડો તો વિના અવરોધે સીધા દક્ષિણ ધુ્રવ જઈ શકો.

આ મંદિરની સમૃદ્ધિ અને જાહોજલાલીએ ભૂતકાળમાં અનેક સમ્રાટો અને બાદશાહોને લલચાવ્યા છે. આ મંદિર પર અત્યાર સુધીમાં અનેક વખત વિધર્મી આક્રમણો થયાં છે. આ મંદિરનો ઈતિહાસ ખૂબ જ રોમાંચક છે. જૂનામાં જૂના મળી આવેલ પુરાવાને આધારે સિદ્ધ થાય છે કે, આ અતિ પ્રાચીન જયોર્તિલિંગના ભગ્ન મંદિરને ઈ.સ. ૬૪૯ માં માળવાના રાજા ભોજરાજે પથ્થરથી બંધાવેલું આ મંદિરની સમૃદ્ધિ કહેવાય છે કે, આ મંદિરનું ગર્ભગૃહ સોનાથી અને બારણાં ચાંદીથી મઢેલાં હતાં અને તેમાં ખૂબ જ કિંમતી રત્નો જડવામાં આવ્યાં હતાં તથા હીરા, મોતી, નીલમ અને બીજા રત્નો જડેલા છપ્પન થાંભલાઓ હતા.

આઝાદી બાદ, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના ઉત્સાહ, ધગશ અને પ્રયત્નોને લીધે અહીં એક ભવ્ય મંદિરનું નિર્માણ થયું અને ૧૯૫૧ની ૧૧મી મેના શુભ દિને ભારતના પ્રથમ રાષ્ટ્રપતિ ડો રાજેન્દ્ભ પ્રસાદના શુભ હસ્તે સોમનાથ જયોર્તિલિંગની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા પરંપરાગત રીતે ધામધૂમથી કરવામાં આવી.

આ મંદિરની નજીકના જોવા લાયક સ્થળોમાં ઉત્તરમાં ૨૩૮ કિ.મી. દૂર ભારતનું પ્રસિદ્ધ યાત્રાધામ દ્વારકા આવેલું છે. અહીં દ્વારકાધીશનું પ્રખ્યાત જગમંદિર આવેલું છે. વેરાવળની ઉત્તરે ૮૩ કિ.મી. દૂર ઐતિહાસિક નગર જૂનાગઢ તથા ગુજરાતનો સૌથી ઊંચો ગિરનાર પર્વત આવેલ છે. દરવર્ષ મહાશિવરાત્રિના પવિત્ર દિવસે ગિરનારના તળેટીમાં ભવનાથ મહાદેવનો ભવ્ય મેળો ભરાય છે.